emlash.sanepid.uz - Олдини олиш. Ҳимоя қилиш. Эмлаш.

Полиомиелит вируси энтеровируслар оиласига мансуб (ичакда кўпаядиган вируслар) ва учта алоҳида штаммлари мавжуд. Полиомиелит вакцинаси ўз таркибида бу учта штаммларни сақлайди. Вирус организмга тушгандан кейин, бодомчаларда ва ичакда кўпайиб, кейин орқа миянинг кулранг моддасига тушади, ҳаракат нейронларини зарарлайди ҳамда  мушаклар атрофиясини келтириб чиқаради.

Пневмококк инфекциясилари – бу Streptococcus pneumoniae оиласига мансуб бактериялар келтириб чиқарадиган касалликлар гуруҳи ҳисобланади.

Уларга қуйидагилар киради:

• ангина;

• пневмококкли зотилжам;

• бактериал отит;

• менингит;

Бугунги кунда ВГАга қарши етарлича самарали вакциналар мавжуд. Бу ВГАга қарши инактивланган (ўлдирилган, тозаланган) ва тирик кучсизлаштирилган вакциналар. Кўпчилик эмланганларда вирусли гепатитнинг А тури вирусига қарши антителалар вакциналарнинг биринчи дозаси юборилгандан кейин 2 ҳафтадан сўнг пайдо бўлади.

Йўқ, бу ундай эмас. Менингококк вакцинаси фақат менингококкли менингитдан ҳимоя қилади. Менингитларни ҳар хил қўзғатувчилар келтириб чиқариш мумкин.

Болаликнинг эрта даврида амалга оширилган эмлаш (эмлашнинг уч дозасини юбориш) вирус тушишидан узоқ муддатли ҳимоя билан таъминлайди. Тадқиқодлар бирламчи эмлашнинг самарадорлигини ҳам кўрсатиб, бирнчи эмлаш олинганидан кейин 22 йил ўтиб ҳам касаллик келиб чиқишини олдини олади, чақалоқлигида эмланганларга ревакцинация талаб қилинмайди.

Вакциналар рипп вирусининг киччик қисмларини сақлайди – улар антигенлар деб аталиб, бизга ёд оқсиллардир. Улар организмга тушиб, кам миқдордаги антигенлар антитела ишлаб чиқилишига ундайди, антителалар вирус оқсилларини фаоллигини тўхтатиб, ҳаёт фаолиятига путур етказади.

Антителаларни ишлаб чиқарилиши – икки ҳафта давом этадиган узоқ жараёндир. Аммо кейинчалик улар қонда узоқ вақт давомида тарқалиб, кўпайиш вақти келгандан кейин танадаги грипп вируси йўқ бўлиб кетиши ҳам мумкин. Энг муҳими, вакцина антигени ва куз ва қиш мавсумида фаол бўладиган вирус антигени билан мос келишидир – ЖССТ уларни танловида иштирок этади.

Умуман олганда, ҳа. Вакцина бу касалликларни олдини олади.

Қутуришга қарши вакцинанинг самарадорлиги фақат йўриқномада кўрсатилган муддатларда қўлланилган ҳолларда ўрганилган. Агар ҳайвон қутурган бўлса, антирабик вакцинани навбатдаги эмлаш муддатини ўзгартирилиши, эмлаш курси самарадорлигини камайтириши мумкин.

Вакцина ўн йиллардан буён қўлланилиб келмоқда, бу вакцина яхши ўрганилган, чақалоқларни эмлаш енгил кечади.

Сув чечакка қарши болаларни эмлаш вақти 12 – 24 ойлик даври ҳисобланади.
Болаларни мактабгача таълим-тарбия муассасаларига чиқиш олдидан эмлаш мақсадга мувофиқ ҳисобланади. Бу уларни боғчада бўлган вақтида ва мактабда ўқиш давомида касалликни юқтириб олишини олдини олади.

Эмлаш 2 босқичда ўтказилади. Бмринчи дозани олишнинг минимал ёш 6 ҳафта. Дозалар ораси камида 4 ҳафта бўлиши керак. Ўзбекистон Республикаси профилактик миллий эмлаш календари бўйича ротавирусга қарши эмлаш Пента-1 ва Пента-2 эмлашлари билан бирга боланинг 2 ва 3 ойликларида ўтказилади. Бола ротавирус вакцинасининг биринчи дозасини 15 ҳафталик бўлгунигача олиши ва иккинчи дозасини 8 ойликгача олиши керак. Ротавирус вакциналарини бошқа вакциналар билан бир вақтда юбориш хавфсиз ҳисобланади.

ВПЧ танани зарарланган жойи билан яқин мулоқотда бўлиши орқали юқади. ВПЧнинг 30 дан ортиқ турлари (200 дан ортиқ турлари мавжуд) жинсий фаолик даврида юқади. Вирус танани зарарланган жойи билан ҳар қандай яқин мулоқотда бўлиши орқали, мисол учун жинсий алоқа вақтида ёки генитал соҳага текганда юқиши мумкин.

Қарши кўрсатма асосан ХИБ-вакцинасининг аввалги дозасига ёки унинг компонентларига оғир аллергик реакциялар (анафилакция) ўтказганлиги рўйхатга олинган шахсларда мавжуд. Ўткир касалликлари бор шахсларга эмлаш уларни соғайгунга қадар қолдирилади.

Болада касалликнинг бошланғич даврида пайдо бўлган белгиларга асосланиб аниқлаш мумкин, улар қуйидагилар:

• тана ҳароратининг кўтарилиши;

• ич кетиш;

• кучли бош оғриғи;

• организмни тез чарчаши;

• талвасаларни пайдо бўлиши.

Агар бола эмланмаган бўлса, касалликнинг илк даври тез ўтиб, иккинчи даврида қўл ва оёқлар ва дельтасимон мушакларда фалажлик, уюшишлар пайдо бўлади. Айрим ҳолларда юз, бўйин ва тана мушакларида фалажликлар пайдо бўлади. Эмлаш орқали касаллик юқишининг олдини олиш мумкин. Акс ҳолда, диафрагма мушакларини фалажланиши туфайли ўлим ҳолати келиб чиқиши мумкин.

Вакцина тозаланган патогенларни ўз ичига оладиган препарат бўлиб, у тирик вакцина эмас. “Превенар-13” препарати суспензия шаклида бўлиб, 1 дозаси 0,5 мл.л. бўлади. Вакциналар таркибига пневмококк инфекциясининг тозаланган полисахаридлари бўлади. “Превенар-13” препарати таркибида CRM197 дифтерия ташувчи потогенга алоҳида-алоҳида конъюгирланган ва алюминий фосфатга адсорбирланган пневмококкнинг 13 та серотиплари бўлади.

Вакциналар юборилгандан кейин юқори титрда антителалар ишлаб чиқишини таъминлайди. Бу эса ўз навбатида болалар ва катталарни ВГА юқишидан ишончли ҳимоя ҳосил қилади. Эмлаш ёрдамида камида 6 – 10 йиллик ҳимоя ҳосил бўлади.

Охирги бемор алоҳидалангандан кейин, болалар мактабгача тарбия муассасаларида, болалар уйларида, меҳрибонлик уйларида, соғломлаштириш муассасаларида, болалар санаторияларида ва шифохоналарида 10 кун муддатга карантин эълон қилинади.

Бу даврда гуруҳлар алоҳидаланган ҳолда, болаларни кундалик эрталабки қабул қилиниши устидан қаттиқ назорат ўрнатилиб, янги келган болаларни ва вақтинча келмаган болаларни қабул қилиш, шу билан бирга, болаларни бир гуруҳдан бошқа гуруҳга (синфга) ўтказиш қатъий тақиқланади.

Бемор шифохонага ётқизилгандан кейин, уй ўчоқларида, умумий жамоаларда кундалик намли тозалов ишлари, тез-тез шамоллатиш (30-45 дақиқа давомида), ультрафиолет нурлаш, болалар ётоқхоналарини эшиги зич ёпилиши каби чораларни кўриш зарур.

Менингококк инфекцияси профилактикаси бўйича асосий чора-тадбирлар:

• Ота оналар кичик ёшдаги болаларни кўпчилик билан мулоқотда бўлишини олини олишни, умумий жамоат транспортларига чиқармасликни доимо эсда тутишлари керак;

• улар билан дўконларга, одамлар кўп йиғиладиган меҳмондорчиликка бориш мумкин эмас, чунки одамлар кўп йиғилган жойларда бактерия ташувчилари бўлиши мумкин;

• ЎРВИ, грипп ва бошқа юқумли касалликлар белгилари бўлган танишларни уйга чақириш мумкин эмас;

• енгил ҳолсизлик, ринит ва йўтал бўлса, бу кичик ёшдаги болалар бор хонодонда катталарга тиббий ниқоб тақиш, йўтал ва акса уришдан кейин қўлларни совунлаб ювишга белги бўлиш керак.

 Қуйидаги оддий шахсий гегиена қоидаларига риоя этиш керак:

• Хоналарни тез-тез шамоллатиш, камида икки марта тозалаш ишларини ўтказиш;

• акса урганда ёки йўталганда бир марталик ишлатиладиган дасрўмолчалардан фойдаланиш ва улар қўлланилгандан сўнг йўқ қилиш;

• совун билан камида 20 сония давомида қўлларни тез-тез ювиш;

• бурун, халқумнинг сурункали касалликларини бартараф этиш;

• беморларни парвариш қилаётган ота-оналар шуни ёдда сақлашлари жоиз-ки, касалликни илк белгилари пайдо бўлиши билан тез тиббий ёрдамга қўнғироқ қилиб, зудлик билан беморни шифохонага олиб бориш.

Ҳа хавфсиз. ВГВга қарши вакцина юборилганда, янги туғилганларга, чақалоқларга, болаларга, ўсмирларга ва катта ёшдагиларга хавфсиздир. 1986 йилдан буён дунё бўйича ўн миллиондан ортиқ болалар ва катталар эмланган бўлиб, бу миллиарддан ортиқ доза дегани.

ВГВга қарши вакцина юборилганда, ноъжўя таъсирлари одатда енгил шаклда камдан-кам ҳолларда кузатилади. Узоқ муддатли кўп сонли тадқиқотларда оғир ноъжўя таъсирлар тўғрисида исботлар олинмаган. Анафилактик реакция ҳақидаги хабарлар жуда кам.

Халқаро экспертлар гепатитнинг В турига қарши вакциналар хавфсизлигини жуда юқори эканлигини тасдиқлайди.

ЖССТ қарши кўрсатмалари бўлган, 6 ёшдан катта барчаларга тавсия қилади. Асосан хавфли гуруҳ эмлаш олишлари зарур улар – тиббиёт ходимлари, чунки улар вирус билан кўпроқ мулоқотда бўлишади ва иммун тизими вирусни бартараф эта олмайдиганлар:

• ҳомладор аёллар;

• 6 ойликдан 5 ёшгача болалар;

• 65 ёшдан катталар;

• Сурункали касалликлари бор одамлар (бронхиал астма, қандли дмабет, онкологик касалликлар, ОИВ, юрак касалликлари, ўпка, буйрак ва бошқа касалликлар билан касалланганлар).

Эмлаш брча болаларга 12 ойлик ёшида ва қайта эмлаш 6 ёшида ўтказилади. Шу билан бирга, қарши кўрсатмалар бўлмаса, 16-18 ёшли қизларга ўтказилиши мумкин.